نگاهی به شصت دولت علوی از علویان آناتولی تا علویان عرب - مجله فروشگاه

برخی از دولت ها قابل نقد هستند و برخی از نقدها ذکر شده است. دلیل برای انتخاب نام دولت های علوی به این کتاب بدین قرار است: نخست اینکه این دولت ها از سوی سیدها تأسیس شده اند؛ زیرا تمامی محافل، نسل امام حسن (ع) و امام حسین (ع) را علوی می نامند. بر اساس اسناد و منابع تاریخی مرتبط با هویت علویان آناتولی، علویان در آناتولی دولت را شکل داده و نیز برخی از دولت ها در این قلمرو به تأثیر از علویان بنیان قرار گرفته اند.

برخی از دولت های علوی نیز از سوی اجداد علویان امروزی آناتولی در صحنه تاریخی ظاهر شده اند. علویان خارج از آناتولی نیز دولت های خود را علوی معرفی نموده اند. افزون بر این در این کتاب، تمامی دولت های هواخواه اهل بیت (ع) که پیرو دوازده امام یا مذهب اسماعیلیه بوده اند، گردآوری شده است. در این آنالیز ابتدا به دولت های علوی عرب پرداخته شده و سپس به آنالیز تمام دولت هایی که عموما هوادار اهل بیت (ع) و به طور خاص معتقد به شیعه دوازده امامی هستند، پرداخته شده است.

چاپ نخست کتاب دولت های علوی در سال 2010 و چاپ دوم آن با کمی اضافات در سال 2012 به چاپ رسیده و از چاپ نخست تا زمان چاپ سوم که در سال 2014 انجام شد، نویسنده در پاسخ به انتقاد ها این کتاب را مورد بازنگری قرار داد. چاپ حاضر نسبت به دو چاپ اول ساختاری متفاوت دارد و از نظر چاپ شکل و فرم کتاب نسبت به چاپ های اول و دوم تغییر نموده است.

در این کتاب دولت ها نه از منظر تاریخی، بلکه طبق برخی خصوصیات و ویژگی های عقایدی تقسیم بندی شده است: بخش اول: دولت امام علی و امام حسن (ع)، بخش دوم دولت های نوادگان امام حسن (ع)، بخش سوم دولت های نوادگان امام حسین (ع)، بخش چهارم دولت های دوازده امامی، و بخش خاتمهی دولت های اسماعیلی. در این کتاب همچنین گاه شماری مفصل (درباره دولت های علوی) آورده شده است. افزون بر این همراه با اسناد تاریخی مختلف، در بخش خاتمهی کتاب، تصاویری رنگی درباره دولت های علوی درج شده است.

اهمیت کتاب بیش از هر چیز در جامعیت تاریخی و شمول گسترده تنوعات و افتراقات میان دولت ها و دسته بندی مذهبی است؛ به گونه ای که می توان آن را دایره المعارفی مختصر در موضوع مذکور دانست. نویسنده شصت دولت علوی را از عثمانی تا به امروز از علویان آناتولی تا علویان عرب و سایر دولت های دوست دار اهل بیت (ع) را بر محور ارادت و محبت اهل بیت (ع) گردآوری و آنالیز نموده است. این کتاب به ویژه از نظر پرداختن به تنازعات میان عثمانی و صفویان در ایران برای خوانندگان واجد اهمیت است.

بخش اول کتاب اختصاص به آنالیز دولت های امام علی (ع) و امام حسن (ع) دارد. در این بخش افزون بر ذکر والیان امام علی (ع) و امام حسن (ع)، دولت امیر مختار نیز معرفی شده است. بخش دوم کتاب اختصاص به آنالیز دولت هایی دارد که توسط نوادگان امام حسن (ع) تأسیس شده اند. اولین دولت آنالیز شده ادریسیان هستند که توسط ادریس یکم در سال 789 تأسیس شد و ولیله را به عنوان پایتخت خود برگزیدند.

در ادامه این بخش دولت علویان طبرستان آنالیز شده است. این دولت علویان طبرستان امیرنشینی از سلاله اهل بیت بود که در طبرستان بنیان قرار گرفت. امرای این دولت از نسل امام حسن (ع) بودند و اسلام را در حاشیه جنوبی دریای خزر ترویج کردند. این دولت در سال 928 توسط سامانیان منقرض شد. رسی ها و حمودیان دو دولت دیگری هستند که در این بخش معرفی و آنالیز شده اند.

در بخش سوم کتاب دولت های تأسیس شده توسط نوادگان امام حسین (ع) آنالیز شده است. در این بخش تنها یک دولت معرفی شده و آن هم سادات قوامی بودند که در بخش کوچکی از مازندران دولت کوچکی بنیان نهادند. این دولت طی سال های 1359 تا 1596 به مدت 237 سال حکومت کردند و انتها به دست صفویان نابود شدند. بخش چهارم کتاب که بخش عمده ای از کتاب را به خود اختصاص داده، درباره دولت های شیعه دوازده امامی است. دلفیان، حمدانیان، آل بویه، کاکوییان، امیرنشین سیسیل، مزیدیان، تنوخیان لاذقیه و... دولت هایی هستند که در این بخش معرفی شده اند.

بخش خاتمهی کتاب اختصاص به دولت های اسماعیلی مذهب دارد که در این بخش دولت های فاطمیان، قرمطیان، دولت الموت و... آنالیز شده اند. در خاتمه کتاب گاه شمار دولت های علوی آورده شده و همچنین اسناد، سکه ها، پرچم ها و نقشه ها و نظامیان این دولت ها به دست داده شده است.

نویسنده در مقدمه کتاب درباره دلایل انتخاب عنوان آن نوشته است: نخست اینکه این دولت ها از سوی سید ها تأسیس شده اند؛ زیرا تمامی محافل، نسل امام حسن(ع) و امام حسین(ع) را علوی می نامند. بر اساس اسناد و منابع تاریخی، علویان در آناتولی دولت تشکیل داده و نیز برخی از دولت ها در این قلمرو به تاثیر از علویان بنیان قرار گرفته اند. برخی از دولت های علوی نیز از سوی اجداد علویان امروزی آناتولی در صحنه تاریخ ظاهر شدند. علویان عربِ خارج از آناتولی نیز دولت های خود را علوی معرفی نموده اند. به علاوه در این اثر، تمامی دولت های هواخواه اهل بیت(ع) که پیرو دوازده امام یا مذهب اسماعیلیه بودند گردآوری شده است. دلایل دیگری هم می توان به موارد فوق اضافه کرد اما به نظر می رسد همین اندازه برای پاسخ گویی به نقدها کافی باشد.

اوچان دلیل اصلی انتخاب نام دولت های علوی در این اثر را ابراز عشق و محبت این دولت ها به ائمه معصوم ع) و تصدیق این امر از سوی مورخان ذکر نموده است. وی در این زمینه گفته است: قصد نداشتم فقط دولت های شیعه دوازده امامی را علوی بنامم زیرا دولت های علوی دیگری وجود داشتند که شیعه دوازده امامی نبودند اما به اهل بیت احترام می گذاشتند. به ویژه اینکه فاطمیان دولتی بسیار عظیم و قدرتمند بنیان نهاده بودند و صرف نظر از سیاست های شان، آشکارا به هواداری از اهل بیت برخاسته و نام خود را از حضرت فاطمه(ع) برگرفته بودند. اما آن ها به جای امام موسی کاظم(ع)، به امامت اسماعیل، پسر عظیم امام جعفر صادق(ع) و نوادگان اسماعیل اعتقاد داشتند.

طی سال های اخیر، برخی نویسندگان مقالات و کتبی افتراگونه درباره شاه اسماعیل خطایی، فرمانروای صفوی و از پیران علوی، منتتشر نموده اند. نویسنده این مسئله را هم مد نظر قرار داده و با تحقیق گسترده درباره شاه اسماعیل و دولت صفوی نشان داده است که نویسندگانی که قصد جسارت به شاه اسماعیل را دارند، به جای نوشتن تاریخ، در واقع اعتقادات و دیدگاه های شخصی خود را بر زبان می آورند.

یکی از اهداف نویسنده در این کتاب، نشان دادن طبع شاعری برخی از سلاطین است. به ویژه وجهه شاعری شاه اسماعیل که با تخلص خطایی شعر می سرود و یکی از عظیمترین شاعران عصر خود بود. با این حال حملات به شاه اسماعیل به عنوان یکی از عظیمترین شاعران عصر خود نباید مایه تعجب ما گردد؛ زیرا برخی از نویسندگان حامی عثمانی برای منزه کردن سلطان سلیم یاووز که به خونخواری و ظلم شهرت داشت، تنها راهکار را در اتهام زدن به شاه اسماعیل می بینند.

کتاب دولت های علوی از تاریخ 789 میلادی آغاز می گردد. در این تاریخ، ادریس، از نوادگان امام حسن(ع)، دولت تشکیل داد و در مراکش امروزی به عنوان دومین دولت رقیب مسلمان برای عباسیان ظاهر شد. وقتی ادریس در مراکش دولت برپا داشت، امام موسی کاظم(ع) در قید حیات بود. از این روز فرمانروایان دولت ادریسیان، به جای عنوان خلیفه، با لقب امیر شناخته می شدند.

بنابراین پژوهش علویان در شکل گیری بسیاری از دولت های سنی مذهب هم نقش داشتند. برای مثال نقش علویان در تشکیل دولت رمضان اوغلو ها در کتاب مطرح شده است. به علاوه، اکثریت مطلق طریقت اخوت، که هنگام بنیان دریافت دولت عثمانی و قدرتمند شدن دولت سلجوقی نقشی اساسی را عهده دار شدند، از علویان بودند. حتی برخی از سنن طریقت اخوت امروزه نیز از سوی علویان اجرا می گردد.

در منابع علوی به دوستی اَخی ائورن، بنیان گذار طریقت اخوت با حاج بکتاش ولی اشاره می گردد. همچنین برخی دیگر از منابع می نویسند که اَخی ائورن همان ملانصرالدین است. برخی از باور های طریقت اخوت بر بکتاشی گری تأثیر گذاشته است. اگر به ولایت نامه حاجی بکتاش، ولی نظر بیفکنید، منظورمان را بهتر خواهید فهمید. ذکر این نکته جالب توجه خالی از اهمیت نیست که لطیفه های بکتاشیان به سخنان طنزآمیز ملانصرالدین (اَخی ائورن ولی: خواجه نصرالدین خویی) بسیار شباهت دارد.

کتاب دولت های علوی نوشته محرم اوچان با ترجمه مشترک حسن صادقیان و یدالله بهجتی در 588 صفحه، شمارگان 500 نسخه و بهای 75 هزار تومان از سوی انتشارات علمی و فرهنگی منتشر شد.