بچه ها همچنان مشغول کارند - مجله فروشگاه

بچه ها مانده اند و یک سؤال که به نظرشان عجیب آمده، انگار که آدم فضایی دیده باشند یا یک موجود عجیب الخلقه. سؤال در مورد یک روز از تقویم است، درباره امروز که روز جهانی مقابله با کار کودک است.

محمد با چشم های مات نگاه می کند و جواب نمی دهد، صادق که با کاکل رنگ شده اش بازی می کند یک دور، دور خودش می چرخد و جست می زند به عقب، سینا حواسش می رود پی شاخه گلی که یاوران پویش بچه ها شهرم به دستش داده اند و لیلا که سر زبان دارتر است، می گوید اصلا نمی دانم معنی این حرف ها چیست.

آفتاب داغ ساعت سه و چهار عصر روی آسفالت تفتیده چهار راه، سرابی بزرگ پهن کرده و بچه ها بیشتر از آن که حواس شان پی سؤال و منع کار کودک و حس شان به این کلمات باشد، جلب جعبه های پیتزا و نوشابه های مشکی تگری شده اند که همراه شاخه های گل رز به دست شان رسیده است.

سعید حاضر نیست بگوید چند ساله است. می گوید یک ساله ام و می خندد. محمد اما مشتی به پهلوی سعید می کوبد و از خودش می گوید که 13 ساله است. صادق دست می گذارد روی شانه محمد و یک کلام می گوید 16 و لیلا که پوست شکلاتی اش زیر آفتاب برق می زند، می گوید 18، مهدی 10 ساله هم که از راه می رسد، می شوند پنج نفر. همه یک تی کوچک و یک بطری پر از کف صابون زده اند زیر یک بغل و جعبه پیتزا را گذاشته اند زیر بغل دیگر و دارند با هم فکر می کنند که منع کار کودک دیگر چه صیغه ای است.

بچه ها نباید کار کنند؛ این شرح را که می شنوند به هم زل می زنند و توی حرف هم می پرند که پس اگر کار نکنیم چه کار کنیم. باید درس بخوانید؛ این را که می شنوند ابرو در هم می کشند و خنده را از یک سو و آه را از سوی دیگر شلیک می کنند.

بچه ها ناهار نخورده اند و بوی پیتزا را می کشند به دماغ و صبورانه در حالی که جعبه ها را سفت چسبیده اند هر کدام تکه کوچکی از قصه زندگی شان را شرح می دهند. محمد اهل افغانستان است، سعید و صادق و مهدی هم همین طور، لیلا ولی پاکستانی است با این که فارسی را سلیس و بی غلط حرف می زند. همه شان آمده اند در چهارراه تیرانداز چون باید کار کنند و نان به خانه ببرند. ولی لیلا

غر می زند که چراغ چهارراه خراب است و از صبح تا به حال خوب کار نکرده. چراغ راهنمایی و رانندگی که خراب باشد، خودروها پشت چراغ نمی ایستند و بچه های کار نمی توانند روی شیشه خودروها آب صابون بپاشند و با تی کوچک شان شیشه را برق بیندازند. تکه های این جورچین هم که خوب کنار هم نباشد، یعنی که جیب بچه ها خالی است، جیب شان هم که خالی باشد آن روز دمغ اند.

صادق جیب شلوارش را می کشد بیرون و دخل خالی اش را نشان می دهد، مهدی هم چند500 تومانی مچاله را می گیرد روی کف دست و سری تکان می دهد، لیلا هم که از 8 صبح اینجاست هزار تومانی ها را می شمارد و می گوید به جان بچه ام فقط 30 هزارتومان.

لیلا یک مادر نوجوان است؛ مادری که از سه سالگی کودک کار بوده و حالا هم که قد کشیده مادر یک دختر سه ساله و یک جنین سه چهارماهه است. بچه های او هم بچه کارند، این جنین که شاید پسر باشد احتمالا روزی مثل پدرش گلفروش می شود، دختر هم اگر باشد شاید مثل خود لیلا تی دست بگیرد و شیشه خودروها را تمیز کند. این رسم ارث رسیدن کار به بچه ها کار است.

اگر روزی 250 هزار تومان داشتم...

تیغ آفتاب قصد کوتاه آمدن ندارد و چهار راه سیدالشهدا به تنور نانوایی شبیه شده. بچه ها پناه برده اند زیر بوته های شمشاد و درختان کوچک توت تا شاید آفتاب زیر تکه ابری برود و راننده ها با خنکی هوا و سردماغ شدن،به تی و کف صابون آنها نه نگویند.

سینا اما وسط چهارراه است و در حال تمیزکاری شیشه لچکی یک خودرو. یاوران بچه ها شهرم که می رسند، شاخه های گل که بیرون می آید و جعبه های پیتزا و نوشابه و کتاب های مصور که نمودار می شود، بچه ها سایه را و سینا چهارراه را ول می کنند و می آیند. سلام، سلام، سلام. فاطمه و مدینه و الینا و سینا سلام می کنند، شاخه ای گل و جعبه ای غذا می گیرند و با دست های پُر، از خودشان می گویند. فاطمه و الینا خواهرشوهر و زن برادرند؛ الینای 12 ساله خواهرشوهر است. هر دوی اینها از محله شوش می آیند به چهارراه سیدالشهدا در تهرانپارس چون به نظرشان درآمد اینجا بهتر از شوش است. سینا هم از اسلامشهر می آید، با همین صورت رنگ پریده، اندام لاغر بی گوشت و پیراهن از پشت دریده.

روز جهانی مقابله با کار کودک برای اینها مثل شعر است؛ گوشنواز ولی بی معنی. الینا منع کار کودک را که می شنود مثل بهت زده ها به زن برادرش خیره می شود و فاطمه که از این بهت خنده اش گرفته، می گوید ما فقط می دانیم باید پول دربیاوریم وگرنه گرسنه می مانیم.

سینا اهل افغانستان است، یعنی رگ و ریشه اش به دیار همسایه می رسد والا حتی یک بار هم پایش به افغانستان نرسیده است. ولی دخترها خودشان را ربط می دهند به دو شهر در شمال، به ساری و قائمشهر؛ راست می گویند یا نه، پای خودشان. فاطمه اما قسم می خورد به جان نهال دو ساله و دیانای چهار ساله اش که راست می گوید، بعد هم طلب یک دوچرخه می کند برای دیانا که از بس اصرار کرده، امان شان را بریده است.

فاطمه هم یک مادر نوجوان است که سرچهارراه ها بزرگ شده، نهال و دیانا را هم که باردار بوده با خودش سرچهارراه ها آورده، ولی از بس خسته است، از بس از این و آن حرف شنیده، چشم های سبز خوشرنگش را درشت می کند و قسم می خورد که حتی اگر از شدت کار نابود شود، نگذارد بچه هایش کودک کار شوند. مدینه ولی با این که از وقتی یادش می آید کار کرده و مثل فاطمه از توپ و تشرهای مردم چه وقتی دستمال فروخته و چه وقتی اسپند دود کرده یا فال فروخته خسته شده اما جواب نمی دهد که با دختر سه ساله اش چه خواهد کرد. مدینه فقط می گوید اگر کار نکنیم خرج مان چه می شود و الینا مضطرب می شود که اگر سرکار نیایم دواهای مادرم چه می شود.

ساعت نزدیک پنج است و بچه ها هنوز ناهار نخورده اند، برای همین پیتزاها با این که دیگر داغ و برشته نیست به دهان شان مزه می کند. بچه ها لقمه های پیتزا را گوشه لپ نگه می دارند و چند قلپ نوشابه می خورند و به این فکر می کنند که دلشان می خواهد روزی چقدر پول داشته باشند. مدینه کنج لب را با لبخندی تلخ بالا می دهد و فاطمه نیز سکوت می کند، سینا که به وجد آمده اما می گوید روزی 250 هزار تومان که داشته باشم خیلی خوب است. رویاهای سینا حول و حوش ماهی هفت و نیم میلیون تومان می چرخد که اگر این پول را داشته باشد قبل از هر کار سری به گیم نت می زند و بعد یک گوشی موبایل می خرد. سینا موبایل ندارد و فقط یک کلاس درس خوانده، کلمات و حروف فارسی را هم اصلا نمی شناسد.

فاطمه و مدینه و الینا هم درس نخوانده اند و هیچ تصوری از مدرسه و سواد ندارند. فکر الینا اما به جای گیم نت و موبایل پیش دواهای مادرش گیر افتاده؛ او به روزی صد هزار تومان فکر می کند که اگر داشته باشد آنقدر دوا می خرد که مادر دیگر درد نکشد.

لَباس می خری؟

آفتاب با این که به افق نزدیک شده ولی هنوز داغ است. خورشید مثل یک نیزه دار پرحرارت به زمین و زمان ضرب شست نشان می دهد و دست ها را وا می دارد به سایه بان شدن برای چشم ها. زیر این حجم از حرارت، فردین یکه و تنها با یک دمپایی لاستیکی، بی جوراب فال می فروشد. هوس خوردن پیتزا اما او را از وسط چهارراه می کشاند به گوشه پیاده رو که مشرف است به بوستان کوچک گلپر.

فردین 13ساله است ولی ریز مانده و به اندازه 13 ساله های دیگر رشد نکرده. تا این وقت روز هم بی ناهار سر کرده که اگر این عادت همیشگی اش باشد، ریز ماندنش را شرح می دهد. فال های فردین قیمت ندارد و قیمتش را سخاوت راننده ها و رهگذران معین می کند که هزاری و دوهزاری و پنج هزاری های توی مشت او آئینه این دست و دلبازی است.

فردین متولد ایران ولی جد اندر جد افغان است، از کدام ولایت اما خبر ندارد، فقط این را می داند که با مادرش در ایران تنها مانده و پدرش که رد مرز شده فعلا در افغانستان است. فردین درس نخوانده، فردین رویای باسواد شدن ندارد، رویای لباس و خوراک بهتر هم ندارد، فردین فقط می خواهد روزی 50 هزار تومان داشته باشد که به مادرش بدهد، فردین یک کودک کار بی رویاست.

پسرک جعبه پیتزا و نوشابه را که دیگر گرم شده درکیسه ای نایلونی جا می دهد و می رود سمت خانه، طناز اما که توی چمن های حاشیه خیابان نشسته باید تا غروب آفتاب صبر کند تا برود به خانه شان در شوش. با این که پیتزا را با ولع می گیرد و شاخه گل را با اشتیاق بو می کند و کتاب نقاشی را با هیجان ورق می زند اما تا یاوران بچه ها شهر را می بیند از صاحبخانه شان می گوید که می خواهد بیرونشان کند.

طناز می گوید اهل ساری است و پدر و مادرش هر دو گلفروش. آنها گل ها را می خرند به قرار هر بسته 50 تایی، 30 هزار تومان و هرکدام را 20 هزار تومان می فروشند. با این حال گویا لنگ دو میلیون تومان پولند که کرایه عقب مانده را بدهند. این فکر آنقدر به طناز فشار آورده که شماره تماس پدرش را می دهد که اگر داشتیم و توانستیم کمکش کنیم. با این حال یک ور دخترانه ذهن او هنوز پیش لباس است، به قول خودش پیش لَباس. طناز 11 ساله سراپا مشکی پوشیده و شال سرش دو سوراخ بزرگ دارد. او به لباس نو که فکر می کند می خندد و گونه اش چال می افتد و دلش غنج می زند وقتی درباره لباس های قرمز و آبی

حرف می زند.

او می ماند پشت سر و ما می رویم، برای هم دست تکان می دهیم و او که کودک کار شهر ماست، می ماند روی چمن ها تا غذایی بخورد و خستگی رفع کند. او می ماند پیش دخترکی مو بلند که شاخه های گل را زیر بغل جمع کرده و برای فروش التماس می کند. او مانده است نزدیک پسرکی شیشه پاک کن که وقتی راننده ای به او تشر می زند با چشم های مات نگاهش می کند. این بچه ها مانده اند و چهارراه ها و سرنوشت هایی که مبهم است.

مریم خباز - جامعه / روزنامه خبرنگاران